بررسی ارتباط سلامت عمومی با تعارض متقابل کار- خانواده در پرستاران شاغل مراکز آموزشی درمانی
دسته بندي :
کالاهای دیجیتال »
رشته پزشکی (آموزش_و_پژوهش)
این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.
مقدمه: پرستار نقش مهم و اساسی در مراقبت از بیمار و سلامت وی ایفاء می کند. سلامت پرستاران به دلایل متعددی نسبت به سایر مردم جامعه در معرض خطر بیشتری است. یکی از مهم ترین دلایل ایجاد تنش و استرس در پرستاران که کمتر به آن پرداخته شده است، تعارض بین کار و زندگی خانوادگی است که می تواند تاثیر مهمی بر عملکرد و سلامتی پرستاران داشته باشد.
هدف: مطالعه حاضر با هدف بررسی ارتباط سلامت عمومی با تعارض کار و خانواده در پرستاران انجام شده است.
مواد و روش ها: در این مطالعه مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی 374 پرستار شاغل در هشت مرکز آموزشی درمانی شهر رشت به شیوه تصادفی طبقه ای انتخاب و با استفاده از ابزار سه بخشی شامل: پرسشنامه اطلاعات فردی و شغلی، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (GHQ) و پرسشنامه تعارض کار- خانواده کارلسون بررسی شدند. داده ها با استفاده از آزمونهای آماری توصیفی و استنباطی(اسپیرمن، من ویتنی یو و رگرسیون لجستیک چندگانه) در نسخه SPSS (17) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
نتایج: نتایج این مطالعه نشان داد که 111نفر(7/29%) از واحدهای مورد پژوهش سالم و 263 نفر(3/70%) احتمال اختلال درسلامتی را دارند. همچنین در تمام حیطه های تعارض کار- خانواده و خانواده- کار شاخص های آماری(میانگین، میانه و انحراف معیار) در پرستاران با اختلال در سلامتی بالاتر از پرستاران سالم است(001/0 P<).مدل رگرسیون لجستیک چندگانه نشان داد که با تعدیل متغیرهای زمینه ای و مداخله گر حیطه تعارض کار- خانواده از نظر فشار و تعارض خانواده- کار از نظر زمان از حیطه های تاثیر گذار در سلامت پرستاران هستند همچنین از بین عوامل فردی و شغلی، مشارکت همسر(001/0 P<)، پست سازمانی (01/0 P<)، علاقه به شغل(008/0 P<)، داشتن شغل دوم (24/0 P<) و نگهداری از افراد سالمند و یا معلول در خانواده(05/0 P<) از عوامل مرتبط با سلامت پرستاران می باشد.
نتیجه گیری: یافته های این پژوهش اهمیت ایجاد تعادل در زندگی خانوادگی و شغلی پرستاران را به عنوان عامل مهمی در سلامت آنان مورد تاکید قرار می دهد. با آگاه نمودن مسئولین از نتایج این تحقیق می توان گام مهمی در جهت کاهش مشکلات پرستاران و افزایش کیفیت خدمات رسانی آنان برداشت.
سلامتی حق اساسی هر انسان و یک هدف اجتماعی است؛ تمام دولت ها و سازمان ها موظف به تامین سلامت افراد می باشند(1). سلامتی که دارای ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی است، شرط لازم و ضروری برای ایفای نقش های فردی و اجتماعی می باشد و همه انسان ها در صورتی می توانند فعالیت کامل داشته باشند که هم خود را سالم احساس کنند و هم جامعه آن ها را سالم بداند(2). عوامل متعددی از قبیل ساختار زیست شناختی، سبک زندگی، محیط، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و جنسیت بر سلامتی تاثیر گذار هستند. بدون تردید کسی که دچار اختلال در سلامتی است از بر عهده گرفتن تعهدات و الزامات فردی، خانوادگی و اجتماعی ناتوان خواهد بود(3). تعریف سازمان بهداشت جهانی[1] از سلامت نیز بیان کننده ارتباط بین ابعاد مختلف جسمی، روانشناختی، اجتماعی، معنوی و فیزیکی انسان می باشد(4).
از عوامل بسیار مهم اثرگذار بر سلامتی فرد شغل اوست. برخی مشاغل از طریق در معرض قرار دادن فرد با عوامل تنش زای متعدد و مختلف فیزیکی، جسمی، روان شناختی و اجتماعی بیش از سایر مشاغل سلامتی فرد را تهدید می کنند(3). سلامت کارکنان چه از بعد جسمی و چه از بعد روانی در محیط کار، از جمله مسائلی است که در سازمان ها مورد توجه زیادی قرار گرفته است. مطالعات متعددی نشان داده اند که سلامت ارتباط مستقیمی با عوامل درونی- اجتماعی دارد و این عوامل نیز نقش مهمی هم در وضعیت سلامت و هم در ایجاد بیماری بر عهده دارند(5). کار ابزار تامین نیازهای انسان است و طبیعتاً فردی که با انجام مقدار معینی از کار، نیازهای خود را تامین می کند باید به جنبه های دیگر زندگی خود نیز بپردازد چرا که کار تمام نیازهای انسان را ارضاء نمی کند(6).
امروزه بخش بهداشت و درمان به دلیل ارتباط مستقیم با سلامت انسان ها یکی از مهم ترین حوزه های توسعه پایدار در جوامع بشری به شمار می رود(7). يكي از ارزشمند ترين سرمايه هاي سازمان های بهداشتی و درمانی هر کشور، نيروي انساني آن ها ميباشد که در این میان پرستار نقش مهم و اساسی را در مراقبت از بیمار و سلامت وی ایفاء می کند(8). پرستاران از اعضای مهم در سیستم خدمات سلامت هستند که جامعه بشری به خدمات آن ها نیازمند است و آن ها تاثیر خود را در نظام سلامت از طریق ایفای نقش های مختلف انجام می دهند(9). کادر پرستاری حدود 80-60 درصد از نیروی انسانی بیمارستانها را تشکیل می دهند(9). به طوری که طبق آمار سال 1390، 170 هزار نفر از کارکنان پرستاری مرد و زن در بخش دولتي و خصوصي مشغول به كار می باشند و سالیانه 8000 نفراز پرستاران فارغ التحصیل به این تعداد اضافه می شوند(10). همچنین آمار ارائه شده از سوی سازمان نظام پرستاری شهر رشت در سال 1390، تعداد پرستاران شاغل در بیمارستان های دولتی شهر رشت را 1169 نفر گزارش نموده است. لذا با توجه به تعداد زیاد پرستاران، به خصوص پرستاران زن، بدیهی است آن ها در انجام مسئولیت جهت تامین بهداشت و سلامت جامعه نقش مهم و اساسی دارند زیرا ضمن مراقبت از سلامت و بهداشت جامعه و خانواده مسئول سلامت خود نیز هستند(12،11).
سلامت پرستاران به دلایل متعددی نسبت به سایر مردم جامعه در معرض خطر بیشتری است(13). سازمان بهداشت جهانی پس از مطالعه بر روی مشاغل پر تنش اعلام کرد که از 130 شغل مورد بررسی، پرستاران رتبه 27 را در مراجعه به پزشک از نظر مشکلات مربوط به سلامت کسب کرده اند(14). به علاوه مطالعات نشان دهنده بروز مشکلات مختلف روحی، به خصوص افسردگی و اضطراب در پرستاران می باشد(15). کار طولانی با بیماران بدحال، ایفای نقش حمایتی در ارتباط با بیماران سالخورده و ارائه مراقبت های ویژه به بیماران خاص، به خصوص، پرستاران زن را با توجه به ویژگی حساس بودنشان مستعد ابتلاء به انواع اختلالات روحی و روانی می کند(16). از دیگر مسائل، مشکلات جسمی پرستاران می باشد که به علت شرایط فیزیکی کار پرستاری، این افراد با آن مواجه می شوند. به طوری که کمردرد شایع ترین مشکل جسمی بیش از نیمی از زنان پرستار می باشد که باعث می شود حدود 18 درصد از آن ها کار خودرا ترک کنند و یا به مشاغل دیگر روی بیاورند. همچنین اختلالات خواب و ریتم های بیولوژیک از جمله مشکلاتی است که به وفور در میان این قشر یافت می شود(18،17).
گوستافسن[2] نیز در مطالعه خود، کیفیت خواب و سلامتی زنان را در ارتباط با شرایط کاری پرستاری بر روی160 نـمونه مورد مطالعه قرار داد و نتیجه گرفـت که 45 درصد از پرستاران، خـواب ناکافی 30 درصـد
مشکلات گوارشی و 62 درصد از درد کمـر و مفاصل شکایت داشتند و 35 درصد از آن ها دچار فرسـودگی
شغلی بودنـد(19).
در این میـان، یکی از مهـم ترین علل ایجاد کننده اختلال در سـلامت پرستاران که کمـتر به آن پرداخته شده، تعارض کار با خانواده[3] و خانواده با کار است[4] که می توانند تاثیرات مهمی بر عملـکرد پرستاران داشته
باشند. نتایج مطالعات بر روی تاثیر تعارض نقش در کار و خانواده اشخاص متناقض است. عده ای از پژوهشگران معتقدند که ایفای نقش های متعدد برای اشخاص سودمند است و سبب حفظ جایگاه اجتماعی و احساس مفید بودن می شود(14). در حالی که برخی دیگر مدعی هستند، تعدد نقش ها می تواند سلامت اشخاص را به خطر بیندازد(20). به طور کلی پیدایش و افزایش خانواده هایی که در آن زن و شوهر هر دو شاغل و دارای درآمد هستند، از تحولات اجتماعی هر کشور است. این حالت از زندگی خانوادگی به رغم بهره مندی از فواید ترکیب نقش، به دلیل نادیده گرفتن تقسیم سنتی کار در خانواده و نیز پذیرش و ایفای تعهدات بیشتر و جدیدتر، با فشارهایی مواجه است. یکی از این فشارها، تعارض متقابل کار با خانواده است که اگر مدیریت نشود، می تواند پیامدهایی ناخواسته بر کارکردهای خانواده و نیز سلامت روانی و اجتماعی اعضای آن داشته باشد(21). برای پرستاران مانند دیگر اقشار جامعه کار و پیشه به عنوان مهم ترین عامل شکل دهنده هویت اجتماعی، منبع تامین کننده خانواده و شکل دهنده روابط اجتماعی تلقی می شود؛ به همین دلیل است که امروزه توجه به محیط های شغلی و شرایط کار کارکنان امری است که به منظور بالا بردن کیفیت کار، حفظ سلامت و بهداشت کارکنان و همچنین بهره وری بیشتر و بهتر از طول مدت سنوات کاری مورد توجه قرار می گیرد(16). با وجود تمام اثرات مثبتی که کار و درآمد حاصل از آن روی زندگی هر انسانی دارد، مفهوم کار به شکل نامحسوسی در طول زمان تغییر کرده و روابط اجتماعی و خانوادگی انسان ها را در معرض تغییراتی گسترده قرار داده و نهایتاً سبب به وجود آمدن مشکلاتی برای افراد گردیده است(21).
مفاهیم کار و خانواده بیشترین و قوی ترین پیوند را با فرد و جامعه دارند که ایجاد تعادل بین آن ها از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. تعادل مورد نظر تعادلی پویاست که هر عنصر آن ضمن ارتباط و کنش متقابل با عنصر دیگر، نقش مکمل و حمایت کننده نیز دارد و برای رسیدن به چنین تعادلی لازم نیست یکی به نفع دیگری کنار گذاشته شود. این تعادل خود به خود ایجاد نمی شود و اگر رابطه بین کار و زندگی مدیریت نشود، تعارض بین آن ها زیان های جبران ناپذیری برای فرد، سازمان و جامعه در پی خواهد داشت(22).
روش بلا و اسپنله[5]، تعارض نقش ها[6] را محصول از دست رفتن شرایط تعادل نقش ها در جامعه می دانند(23). ابرکرامپی و همکاران[7] سه معنی جداگانه برای تعارض نقش در نظر می گیرند؛ در معنای اول تعارض نقش حاصل انتظارات ناسازگار دو یا تعداد بیشتری از نقش هایی است که فرد ایفای آن ها را به طور هم زمان برعهده دارد. در معنای دوم تعارض نتیجه اختلاف در تعریف نقش مشخص از سوی فرد و سایر شرکای نقش است و در معنای سوم تعارض ناشی از انتظارات متعارض نقش های مرتبط با یک نقش کانونی است. بنابراین هر گاه فرد در وضعیتی قرار بگیرد که مجبور به قبول هم زمان دو نقش شود که تکالیفی متداخل بر عهده اش می گذارند، تعارض نقش ایجاد شده است(24).
تعارض متقابل کار- خانواده مشکلی برای پرستاران و حرفه پرستاری محسوب می شود. بسیاری از پرستاران امروزه با چالش متعادل سازی نقش های شغلی و خانوادگی خود روبرو هستند. هنوز دقیقاً مشخص نیست که چگونه و چه تعداد از پرستاران آن را تجربه می کنند و کدام یک از ابعاد آن می توان تاثیر بیشتری بر عملکرد پرستاران داشته باشد. اما نتایج مطالعات، شیوع و تکرار بالای این پدیده را نشان می دهد که می تواند علتی برای ترک خدمت پرستاران باشد(25). کریز واکز[8] و همکاران در مطالعه خود بر روی پرستاران آمریکایی می نویسند که تعارض کار و خانواده ممکن است منجر به ترک حرفه و تشدید بحران کمبود پرستار گردد. به اعتقاد آنان پرستاران به دلیل شرایط شغلی از جمله پایین بودن حمایت سازمانی، تعداد نوبت های کاری، سختی کار، ساعات کاری طولانی و غیره بیشتر در معرض تعارض ناشی از کار و خانواده قرار دارند و هر ساله تعداد زیادی از پرستاران در آمریکا به دلیل عدم رضایت شغلی، کارشان را ترک می کنند که این امر علاوه بر اتلاف هزینه های صرف شده جهت آموزش آنان، موجب از دست دادن مهارت ها، تخصص و منابع نیز می شود(26).
به دلیل پیچیدگی و چند وجهی بودن موضوع تعادل بین کار و خانواده و تحقیقات اندک در این مورد اغلب در درک و تفسیر آن مشکلاتی به وجود می آید. بر اثر همین برداشت نادرست است که بسیاری از افراد کار و خانواده را به دو امر کاملاً جدا از هم تقسیم می کنند که منافع یک طرف به ضرر طرف مقابل تمام می شود و منجر به تعارض کار – خانواده می گردد(27).
تعارض کار- خانواده یک منبع استرس است که بسیاری از اشخاص آن را تجربه می کنند(28،27). تعارض کار- خانواده به عنوان یک شکل از تعارض درون نقشی تعریف می شود که در آن فشار نقش درحیطه کار و خانواده به طور متقابل در بعضی از جهات ناسازگار است بدین معنی که مشارکت در نقش کاری و یا خانوادگی را دشوار می سازد(28). کارلسون[9] و همکاران معتقدند که کار و خانواده می توانند اثر متقابل و نقش مکمل برای یکدیگر داشته باشند؛ به این صورت که با کار کردن نیازهای خانواده برآورده می شود و حمایت خانواده موجبات تقویت روحی و جسمی کارکنان را فراهم می آورد(28). در مقابل رابینز[10] بیان می کند که تعارض بین کار و خانواده الزاماً سبب ایجاد مشکل می شود(29).
نتایج تحقیق میشل[11] بر روی پرستاران هشت کشور اروپا یی نشان داد که تعدد نقش یکی از دلایل عمده تضاد بین وظایف خانودگی و شغلی فرد است وی معتقد است تعارض نقش در خانواده و محیط کار می تواند سلامت پرستاران را تهدید کند. اختلالات سلامت عمومی در نمونه های مورد مطالعه وی از شیوع بالا 6/43 درصد برخوردار بوده است. به عقیده میشل تضاد نقش، ابهام نقش، تقبل بیش از حد وظایف، تداخل کار با زندگی شخصی و خانوادگی از جمله عوامل بسیار مهم در وقوع اختلال سلامتی در پرستاران می باشد(30).
مطالعات متعدد، تـعارض کار با خانواده را در دو شاخه تقسیم می کنند؛ تداخل خانواده - کار و تداخل کار - خانواده (30،29،28،27). تـعارض کار- خانواده زمانی رخ می دهد که وظایف شغلی از وقت، تعهد و انرژی فرد می کاهد و در نتیجه توانایی فرد برای ایفای نقـش های خانـوادگی کاهش می یابد و در مقــابل،
تعارض خانواده- کار زمانی اتفاق می افتد که وظایف و مسئولیت های خانوادگی، مانع از انجام درست و به
موقع تکالیف شغلی می گردد و در هر دو مورد تداخل نقش زمانی رخ می دهد که درخواست های متفاوت
نقش های شغلی و خانوادگی انجام درست و به موقع آن ها را دشوار می سازد(30،28). از طرفی تعارض متقابل کار- خانواده به سه دسته تقسیم می شوند: تعارض بر پایه زمان[12]، وقتی ایجاد می شود که در مقدار زمان صرف شده در یک حوزه مثل کار، به دلیل روبرو شدن با نیاز های حوزه دیگر مثل خانواده اختلال به وجود می آید. تعارض بر پایه فشار[13]، زمانی رخ می نماید که عملکرد یک نقش به دلیل استرس زا بودن نقش مقابل کاهش یابد. مثل خستگی حین کار به دنبال بی خوابی و یا مراقبت از کودک و مسئولیت های منزل و تعارض بر پایه رفتار[14]، مشکلات رفتاری است که در نتیجه جابجایی بین نقش ها ایجاد می شود(31،30،28).